Brześć

Pierwsza wzmianka o starożytnym Brześciu pochodzi z 1019 roku. To trzecie pod względem wieku, po Połocku (862 r.) i Turowie (980 r.), białoruskie miasto. W XIII w. było to osiedle umocnione wałami obronnymi z wysokimi drewnianymi palisadami. Monumentalne budownictwo rozpoczęło się wraz z wzniesieniem kościoła chrześcijańskiego pod wezwaniem św. Piotra. W ostatniej tercji XIII w. wzniesiono kamienny zamek z wieżą typu donżon. Zwykła zabudowa miejska była drewniana.

Przez długi czas naukowcom nie udawało się odnaleźć grodu Brześcia z powodu zniszczenia dawnych warstw ziemnych przy budowie twierdzy brzeskiej w XIX w. Lokalizację starożytnego miasta ustalił białoruski uczony P.F. Łysenko, który w latach 1969–1977 prowadził wykopaliska, przynoszące bezcenne materiały historyczne o mieście i jego mieszkańcach. Brześcianie byli chrześcijanami, umieli czytać i pisać, grali w szachy, zajmowali się różnymi rzemiosłami, w tym jubilerstwem, handlowali z północnymi miastami bałtyckimi i miastami wschodu, uprawiali hodowlę zwierząt, polowali i prowadzili rolnictwo. Na miejscu wykopalisk stworzono unikatowe muzeum archeologiczne, nie mające odpowiednika na świecie.

W XIV–XVI w. miasto stało się ważnym ośrodkiem handlowym, ponieważ leżało na starożytnym szlaku handlowym „od Waregów do Greków”.

W 1319 roku ziemia brzeska została przyłączona do Wielkiego Księstwa Litewskiego, Brześć zyskał status głównego miasta i intensywnie się rozwijał. W 1390 r. jako pierwsze z białoruskich miast otrzymał prawo magdeburskie. Pomimo okrutnych konfliktów wojennych i politycznych, w których miasto wielokrotnie brało udział na różnych etapach historii, zawsze szybko się odbudowywało — mieszkańcy byli zamożni, przedsiębiorczy i pracowici. Sukcesy gospodarcze sprzyjały rozwojowi działalności kulturalnej. W 1550 r. w Brześciu otwarto pierwszą na terenach Białorusi drukarnię, w której wydano pierwszy u Słowian wschodnich śpiewnik nutowy „Pieśni chwał Bożych”, a także Biblię (1563 r.) w przekładzie z języka starohebrajskiego, greckiego i innych. W XVII–XVIII w. w mieście prowadzono intensywne budownictwo kamienne, kształtowały się rozległe zespoły urbanistyczne, które zostały zniszczone w XIX w. w związku z budową twierdzy brzeskiej. Miastu wyrządzono nieodwracalną szkodę kulturalną: bezpowrotnie utracono najstarsze kamienne budowle — synagogę z 1411 r., gotycki kościół z 1412 r., kościoły i klasztory bernardynów i bernardynek, jezuitów, augustianów, bazylianów, brygidek, dominikanów, trynitarzy, a także wiele cerkwi prawosławnych, zamek, ratusz, pałace, zabudowę miejską, starożytne cmentarze i inne.

Niezliczone wojny, pożary i epidemie, które nawiedzały Brześć, mogły go zniszczyć, lecz przetrwał dzięki męstwu i ogromnej woli życia jego mieszkańców i wszedł do historii świata. Cztery wydarzenia mówią o tym wymownie.

W grudniu 1409 r. król Polski Jagiełło i książę Wielkiego Księstwa Litewskiego Witold w Brześciu uzgodnili i zaplanowali przygotowania do wielkiej bitwy z zakonem krzyżackim, która odbyła się 15 lipca 1410 r. pod Grunwaldem. Zwycięstwo nad krzyżakami w tej największej bitwie średniowiecza powstrzymało ekspansję wojskowo-religijną i wyznaczyło przełom w losach narodów Europy Wschodniej, dając im możliwość swobodnego rozwoju politycznego i gospodarczego.

W dniach 6–10 października 1596 r. w mieście odbył się sobór kościelny, na którym 9 października ogłoszono Unię Brzeską, łączącą prawosławie i katolicyzm w jeden Kościół. W późniejszym okresie kościół unicki odegrał istotną rolę w rozwoju kultury i oświaty białoruskiej.

3 marca 1918 r. w budynku Białego Pałacu przez Rosję, Niemcy, Austrię, Turcję i Bułgarię podpisano Pokój Brzeski, który okazał się jednym z czynników determinujących rozwój polityki światowej i historię XX wieku.

22 czerwca 1941 r. Twierdza Brzeska jako pierwsza na terytorium ZSRR została poddana masowemu uderzeniu przez wojska niemiecko-faszystowskie. Ponad miesiąc jej obrońcy kontynuowali opór i na zawsze weszli do historii II wojny światowej jako bohaterowie, których czyn jest niepowtarzalny.

W granicach współczesnego, przemysłowo rozwiniętego miasta zachowały się kwartały, których zabudowa powstała w XIX — pierwszej tercji XX wieku. To właśnie tutaj zachowała się najciekawsza architektura.

Przez wiele wieków w Brześciu żyli pokojowo obok siebie ludzie różnych narodowości i wyznań. Miasto zawsze wyróżniało się tradycją różnorodnej kultury i tolerancją. W okresie sowieckim było bramą wielkiego państwa — ZSRR. Obecnie Brześć jest jednym z 6 ośrodków obwodowych Republiki Białorusi, z populacją około 300 tysięcy mieszkańców. W odległości około 40 kilometrów znajduje się park narodowy „Puszcza Białowieska” — pomnik przyrody wpisany na listę światowego dziedzictwa — pradawne, nietknięte lasy pierwotne o najbogatszej w Europie florze i faunie. W puszczy znajduje się rezydencja rządowa Wiskule, która zyskała światową sławę po podpisanym w 1991 r. przez B. Jelcyna, S. Szuszkiewicza i L. Krawczuka porozumieniu o wypowiedzeniu umowy dotyczącej utworzenia ZSRR.

W okolicach Brześcia zachowało się wiele zabytków architektury, wśród których są unikatowe budowle romańsko-gotyckie, gotycko-renesansowe, wyrafinowane barokowe obiekty oraz dworskie rezydencje w starych, zacienionych parkach.

O każdej porze roku piękna jest równinna przyroda brzeskiego regionu. W łagodnym klimacie na otwartym gruncie rosną tu morele, brzoskwinie, winorośl i inne rośliny ciepłolubne, a także egzotyczne i rzadkie drzewa, których ojczyzny dzielą od Brześcia tysiące kilometrów.

Walerij Moroz