Przyroda Brzeszczyzny

Obwód brzeski to kraina pięknej przyrody, centrum Białoruskiego Polesia, którego cechą szczególną jest dominacja siedlisk wodno-bagiennych: otwartych nizinnych torfowisk, jezior i rzek, łąk zalewowych oraz zarośli wierzbowych.

Współczesna flora obwodu liczy ponad 1400 gatunków roślin. Większość to rośliny zielne (1243). Naturalna szata roślinna zajmuje ponad 55% powierzchni obwodu.

Lasy zajmują 36,9% powierzchni. Największy obszar to lasy sosnowe (60%). Występują także lasy brzozowe (16,8%), olsze czarne (15,1%), dębowe (3,8%) i świerkowe (3,2%).

Łąki zajmują około 600 tys. ha, z czego nizinne ponad 60% całej powierzchni. Łąki zalewowe stanowią 25%, a suche około 10%. W obwodzie znajduje się wiele unikalnych kompleksów przyrodniczych i pomników przyrody. Najcenniejsze tereny i obiekty są objęte ochroną.

W celu zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej monitoruje się około 600 siedlisk 77 rzadkich gatunków zwierząt i roślin wpisanych do Czerwonej Księgi Republiki Białorusi.

W obwodzie utworzono 48 rezerwatów przyrody, a 72 obiekty uznano za pomniki przyrody.

Pod względem potencjału przyrodniczego obwód brzeski jest wyjątkowy. Białowieski Park Narodowy należy do światowej sieci rezerwatów biosfery i jest wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Pięć z siedmiu białoruskich obszarów wodno-błotnych wpisanych na Listę Ramsarską znajduje się na terenie tego obwodu. Są to rezerwaty: „Sporowski”, „Środkowy Prypeć”, „Bagna Olmańskie”, „Zwaniec”, „Dzika”.

Powierzchnia obszarów chronionych stanowi 13% całkowitej powierzchni obwodu, przy średniej krajowej 7,9%. Tylko w rezerwacie biologicznym „Przybuże Poleskie” rosną rzadkie rośliny jak tarczownica bagienna i paproć królewska. Tylko tutaj w ciągu ostatniego półwiecza odkryto rzadkie dla Białorusi zwierzęta – kolonię gacka szarego i popielicę ogrodową. Tu również występuje największe w Białorusi skupisko drzew-olbrzymów (z wyjątkiem Białowieskiej Puszczy).

Wśród pomników przyrody znajduje się 22 zabytkowe parki. Znajdują się głównie na terenach dawnych majątków. Ich sztuczne pochodzenie i celowe prowadzenie gospodarki parkowej w przeszłości nadaje im dużą wartość ekologiczną. Są interesujące pod względem flory i fauny – biocenozy parkowe są bogate w gatunki introdukowane drzew i krzewów. Długość istnienia parków stworzyła sprzyjające warunki dla występowania rzadkich i ginących gatunków roślin i zwierząt.

Na terenie obwodu rosną unikalne okazy wiekowych dębów, które mają nie tylko znaczenie estetyczne, historyczne i kulturowe, ale także wysoką wartość naukową.

Lasy obwodu są bogate w dziko rosnące produkty. Szacunkowe zasoby biologiczne owoców leśnych i grzybów: żurawina – 466,7 tony, malina – 204,4 tony, czarna jagoda – 3329,2 tony, jeżyna i malina kamionka – 7,2 tony, borówka – 396,3 tony (łącznie owoce – 4403,8 tony); borowik – 2716 ton, kurka – 1403,6 tony, opieńka – 701,7 tony (łącznie grzyby – 10142,9 tony).

W lasach, na łąkach, bagnach, zbiornikach wodnych, polach i w osadach zamieszkuje 298 gatunków ptaków, 7 gatunków gadów i 12 gatunków płazów.

Współczesna fauna reprezentuje typowe gatunki lasów liściastych: żubr, sarna, jeleń, dzik, kuna; zwierzęta wodno-lądowe – bóbr, wydra, norka, tchórz leśny; gady – żółw błotny, padalec, rzekotka drzewna; ptaki – bażant, trzmielojad, rybołów, puchacz, puszczyk mszarny i zwyczajny, dzięcioł zielony i inne. Miejscami występują rzadkie w Białorusi ptaki bagienne jak bączek oraz najmniejszy orzeł świata – orzełek. Wśród kręgowców lądowych największą różnorodność wykazują ptaki – stwierdzono 112 gniazdujących gatunków, co stanowi 49,5% wszystkich gniazdujących w Białorusi.

Obwód brzeski to jedno z największych w Europie siedlisk wodniczki – gatunku zagrożonego globalnym wyginięciem. Liczebność populacji ocenia się na 940–1550 śpiewających samców.

W jeziorach i rzekach żyje ponad 50 gatunków ryb: leszcz, amur, tołpyga, karaś, karp, sum, lin, szczupak i inne. W 2004 roku w rejonie Berezowskim po raz pierwszy odnotowano obecność piranii – ryb egzotycznych dla tego regionu.

Główne obiekty polowań to jeleń, dzik, sarna, zając szarak, lis, kaczka, gęsi przelotne.

W starych fortach Twierdzy Brzeskiej znajduje się największe zimowisko nietoperzy w Białorusi i Europie: karlik drobny, nocek północny, nocek Brandta, nocek rzęsisty, gacek brunatny, nocek wodny – wszystkie wpisane do 3. wydania Czerwonej Księgi Białorusi (2004). Utworzono rezerwat „Barbastella” – pierwszy w kraju rezerwat zimowania nietoperzy. W tym samym miejscu rośnie największa białoruska populacja najmniejszej rośliny świata – wolfii. W Białorusi występuje 16 rodzimych gatunków nietoperzy, wszystkie chronione konwencjami bońską i berneńską; 6 z nich wpisanych do Czerwonej Księgi – wszystkie występują w obwodzie brzeskim. Największe zróżnicowanie nietoperzy znajduje się w Puszczy Białowieskiej, w tym jedyna znana w Białorusi kolonia rozrodcza nocka północnego, która istnieje nieprzerwanie od 50 lat – swoisty rekord wśród ssaków kraju.

W celu stabilizacji i zwiększenia liczebności głównych gatunków łownych prowadzi się monitoring dzikich zwierząt, wprowadza się ograniczenia łowieckie oraz działania przeciwko kłusownictwu i wściekliźnie. Obecnie obserwuje się wzrost liczebności jeleni (926), dzików (4960), saren (6227), a kolonie bobrów można spotkać nawet na terenie Twierdzy Brzeskiej.

Na sytuację ekologiczną w obwodzie brzeskim wpływają problemy odziedziczone z przeszłości oraz obecna działalność gospodarcza i wpływy zewnętrzne. Główne źródła emisji zanieczyszczeń to transport (83%), energetyka i przemysł. W ciągu czterech lat emisja zanieczyszczeń ze źródeł stacjonarnych zmniejszyła się z 33,5 do 29,0 tys. ton. Emisja ze źródeł ruchomych pozostaje stabilna mimo wzrostu liczby pojazdów. Prowadzone są działania mające na celu redukcję emisji. W 2002 roku zakończono budowę gazociągu w rejonach Drohiczyn, Iwanowo, Łuniniec, Pińsk i Stolin. Przejście na gaz zmniejszyło emisję o 3 tys. ton w 2003 roku w porównaniu do 2002. Całkowite przejście na gaz pozwoli zmniejszyć emisję o 10–12 tys. ton rocznie.

Sieć rzeczna obwodu należy do dorzeczy Morza Czarnego i Bałtyckiego. Na terenie obwodu znajduje się 450 zbiorników wodnych o powierzchni 36 302,7 ha, przepływa ponad 4000 rzek i kanałów melioracyjnych o łącznej długości ponad 15 tys. km. Trwa inwentaryzacja źródeł. Najcenniejsze z nich uznane są za pomniki hydrologiczne.

Na terenie obwodu znajduje się największe złoże granitu (Mikaszewicze) wykorzystywane do produkcji kruszywa budowlanego. W rejonie stolińskim znajdują się unikalne złoża gliny pozwalające produkować cegłę o mrozoodporności ponad 100 cykli.

W obwodzie działają wojewódzki i 4 rejonowe centra ekologiczno-biologiczne dla uczniów, funkcjonujące zgodnie z wojewódzkim programem edukacji ekologicznej. Na uniwersytetach w Brześciu – im. A. Puszkina i technicznym – prowadzone są specjalne kursy z zakresu ekologii. Kształci się tam przyszłych ekologów.

W 2001 roku na ogólnokrajowym kanale LAD rozpoczęto emisję serialu „Świat przyrody”. Pierwsze 6 filmów poświęcono przyrodzie Brzeszczyzny, a otwierał go film o przyrodzie największego leśno-bagno-jeziornego kompleksu regionu w naturalnym stanie na głównym europejskim dziale wodnym – „Wygonoszczańskie”.